“Bakı Metropoliteni”nin inkişafında Ulu Öndərin tarixi xidmətləri

10 APREL / 2023 / 13:01

Aprelin 10-u ölkəmizdə İnşaatçılar Günü kimi qeyd edilir. XX əsrdə Azərbaycanda quruculuq işlərinin miqyasının müəyyən edilməsində, şəhər və qəsəbələrimizin abadlaşdırılması istiqamətində aparılan nəhəng inşaat işlərinin ən əzəmətli və tarixi dövrü məhz Ulu Öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyə başladığı birinci dövrdə sənayenin inkişafında nailiyyətlər ildən-ilə sistemli şəkildə artmağa başladı. Əhalinin sosial-məişət şəraitinin yüksəldilməsinə böyük önəm verən Ulu Öndər mühüm vəzifələr sırasında ictimai məsələlərin həllini vacib sayırdı. Bütün fəaliyyəti dövründə o, həmişə bu məsələyə böyük diqqət ayırıb, problemlərin həll edilməsinə çalışıb.

AZƏRTAC Ümummilli Lider Heydər Əliyevin “Bakı Metropoliteni”nin inkişafındakı müstəsna xidmətlərinə nəzər salır.

1970-1985-ci illərdə Heydər Əliyevin Azərbaycanın gələcəyinə, respublikanın yaxın perspektivinə istiqamətlənən planlarından biri də nəqliyyat sisteminin, xüsusən Bakıda ictimai sərnişindaşıma nəqliyyatının problemlərinin həlli idi və bu məsələlərlə ciddi məşğul olurdu. Vəziyyətdən ən doğru çıxış yolunu isə Ümummilli Lider metropolitenin inkişafında, xüsusən inşaatın mühüm məskunlaşma rayonlarının tələbatına və gələcək perspektivlər nəzərə alınmaqla aparılmasında görürdü: “Metropoliten bütün nəqliyyat vasitələri içərisində ən gözəl nəqliyyat növüdür. Nəyə görə? Birincisi, sərnişinləri mənzil başına çox yüksək sürətlə çatdırır. İkincisi, təhlükəsizlik tamamilə təmin olunur. Üçüncüsü və ən əsası, metropoliten kütləvi nəqliyyat vasitəsidir, hər bir insanın istifadə etmək imkanı olan nəqliyyat vasitəsidir”, - deyən Ulu Öndərin sözləri bu gün tıxaclar şəhərinə çevrilən Bakımız üçün nə qədər sərrast deyilmiş bir ifadədir.
1967-ci ilin noyabr ayında Bakı metrosunun birinci növbəsinin birinci sahəsi istifadəyə verildi. Lakin Bakının ağır geologiyası, xərclərin daha çox olması, maliyyə çatışmazlığı əsas gətirilərək tikintinin davam etdirilməsi sual altına salınmışdı. Moskva tikintinin maliyyə cəhətdən özünü doğrultmasını, eləcə də tikintinin respublikanın öz vəsaiti hesabına aparılmasını tələb edirdi. Başqa çıxış yolu və yaxud inşaat xərclərinin aşağı salınması üçün "Nərimanov" stansiyasından sonra metro tikintisinin dayandırılması və ya estakada üsulunun tətbiq olunması təklif edilirdi. Xoşbəxtlikdən 1969-cu ilin iyul ayında respublika rəhbərliyinə Heydər Əliyev gəldi. Təxminən avqust ayında Bakı Tunel Tikintisi İdarəsinin rəisi Əlövsət Əbdülrəhimov Mərkəzi Komitəyə, Heydər Əliyevin yanına çağırıldı. İdarə rəisi başçılıq etdiyi müəssisədə işlərin vəziyyəti, eləcə də həlli ancaq Moskvada mümkün olan məsələlər barədə məlumat verdi. Heydər Əliyev bütün məsələlərin mahiyyətinə dərindən vardıqdan sonra Ə.Əbdülrəhimova tezliklə Moskvaya yollanmağı tapşırır və şəxsən özünün də müşavirədə iştirak etmək üçün SSRİ paytaxtına gələcəyini, bütün məsələlərin orada müzakirə edilərək həllinə nail olmaq üçün bütün qüvvəsi və təsir imkanlarından istifadə edəcəyini qətiyyətlə bildirir. Beləcə, rəhbərliyə gəldiyi elə ilk dövrdən Heydər Əliyev şəhərin məskunlaşması sürətlə aparılan rayonlarına metro çəkilişinin sürətləndirilməsinə nail oldu.
Həqiqətən də tezliklə estakada məsələsi gündəmdən çıxdı və tikintinin yerin altı ilə aparılması, eləcə də "Ulduz" stansiyasının 1970-ci ildə istifadəyə verilməsi barədə qərar qəbul edildi. Heydər Əliyevin inadı və qətiyyətli dəlilləri qarşısında işlərin sürəti artdı. Tezliklə “Bakı Metropoliteni”nin tikinti meydançalarında başlanan böyük canlanma da bunu təsdiq edirdi. 1970-ci ildə “Ulduz” stansiyasının inşası tamamlandı. Aprelin 17-də təntənəli açılış mərasimində iştirak edən Ulu Öndər Heydər Əliyev metro inşaatçılarına təşəkkür edərək, metropolitenin perspektivlərinin də böyüyən Bakının simasını müəyyən edəcəyini qeyd edib. Bəli, onun vədləri əməllərində daim öz təsdiqini tapıb. 1970-ci illərdə “Məşədi Əzizbəyov” (“Koroğlu”), “Avrora” (“Qara Qarayev”), “Neftçilər” və “Nizami” stansiyalarının tikintisi və açılışı məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu stansiyaların inşasında da özünəməxsus məsələlər, mürəkkəbliklər az deyildi. İlkin layihəyə görə “Ulduz”dan sonra iki stansiya - "Əzizbəyov" və "Neftçilər" tikilməli idi. Lakin "8-ci km" qəsəbəsində mənzil tikintisinin sürətlə inkişaf etməsi, yeri gəlmişkən, Heydər Əliyev mənzil tikintisinə də xüsusi diqqətlə yanaşırdı, bu məsələyə yenidən qayıtmaq məcburiyyəti doğurdu.
Heydər Əliyev “28 Aprel” (“28 May”) stansiyasından sonrakı tunel mənzillərində stansiyaların bir-birindən çox uzaq məsafədə yerləşməsini və bunun da insanların daha mobil nəqliyyatdan istifadə imkanlarına, onların daha rahat və münasib infrastrukturu olan yaşayış sahələrində əlçatanlığın, rahatlığın təmin edilməsi, eləcə də metropolitendə hərəkətin təşkilinə təsirləri kimi həssas məqamları diqqətdən qaçırmırdı. “Əzizbəyov-Neftçilər” sahəsində məskunlaşma, infrastrukturun inkişafı, müəssisə və digər obyektlərin salınması perspektivləri nəzərə alınmaqla, vəziyyət həmin iki stansiya arasında daha bir yeraltı sarayın tikintisini tələb edirdi. Bu tələbdən irəli gələn stansiyanı o vaxt sosialist inqilabının rəmzi olan kreyserin adı ilə - "Avrora" (indiki "Qara Qarayev") adlandırdılar. Həqiqətən də bu stansiya olmasaydı, Bakı metrosu miskin görünməklə yanaşı, sərnişindaşıma prosesində də böyük problemlər qarşısında qalacaqdı.
Sovet dövründə metropoliten kimi əsaslı tikintilər üzrə məsələlər SSRİ Dövlət Plan və Tikinti Komitələrinin razılığından sonra hökumət tərəfindən müzakirə olunub təsdiq edilirdi. Ona görə də həmin orqanların razılığını almaq lazım idi. Heydər Əliyevin köməkliyi ilə bu məsələlər həm metropolitençilər, həm də metro inşaatçıları tərəfindən uğurla həll olundu. İnamla onu da deyə bilərik ki, 60-cı illərin əvvəllərində respublikaya Heydər Əliyev rəhbərlik etsəydi, yəqin ki, "28 May" və "Gənclik" stansiyaları arasında “Azadlıq” prospektinə çıxışı olan daha bir yeraltı saray tikiləcəkdi. Lakin respublikanın ovaxtkı rəhbərliyi bu işdə lazımınca inadkarlıq və əzm göstərə bilməyib.1972-ci ildə "Ulduz -Neftçilər" xətti istismara verildikdən sonra metronun inkişaf planına görə inşaat işləri 5 stansiyadan ibarət "28 May-Memar Əcəmi" sahəsinə keçirilməli idi.
Ulu Öndər əvvəlki kimi yenə də metro tikintisində işlərin gedişini nəzarət altında saxlayırdı. Bütün çətinliklərə rəğmən, Heydər Əliyev daha böyük məqsədlər və hədəflər üçün çalışırdı. O, stansiyaların memarlıq tərtibatına da çox böyük əhəmiyyət verirdi. Bu gün hər bir Azərbaycan vətəndaşı “Nizami” stansiyasının memarlıq üslubu ilə fəxr edir. Azərbaycan memarlığının incisinə çevrilən bu stansiya həm də dünya mədəniyyət, ədəbiyyat və incəsənət qalereyası, Azərbaycan təsviri miniatür məktəbinin şöhrətidir. "Nizami" stansiyasının möhtəşəm tərtibatı Ulu Öndərin ideyasının məhsuludur. O, memarlıq sənətini də yaxşı bilirdi. Həmin illəri xatırlayan Ulu Öndər Heydər Əliyev qeyd edirdi: “Mənim xatirimdədir, 1976-cı ildə "Nizami" stansiyası hazır olmuşdu. Oranı neçə dəfə su basdı. Bir dəfə səhər işə gələndə xəbər verdilər ki, tunel tamamilə su ilə dolubdur. Onu oradan çıxarmaq nə qədər çətin məsələ idi. Yaxud tunelləri qazanda hər dəfə su çıxırdı.
Bakının yeraltı geoloji strukturu çox mürəkkəbdir. Bakıda keçmişdə su olmadığına görə quyular qazırdılar. Təxminən 100 il bundan öncə Bakıda ancaq quyu suyundan istifadə edirdilər. Əgər indi o quyular qapanıbsa da, onların alt hissəsi qalır. Bizim metro inşaatçıları dəfələrlə belə quyulara rast gəliblər, oradan su çıxıbdır. Bəzən insanlar da orada ağır vəziyyətə düşüblər. Amma öz işlərindən əl çəkməyiblər. Mən bu gün bu barədə böyük iftixar hissi ilə danışıram. Ona görə ki, Bakı metrosunun tikilib bu səviyyəyə çatması üçün mən illər boyu çox xidmət göstərmişəm, hətta əziyyətlər çəkmişəm”. Eləcə də 1982-1987-ci illərdə Sovet İKP MK-nın büro üzvü olduğu və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsində çalışdığı zaman Bakıda metro tikintisi məsələləri ilə yaxından məşğul olur, qarşıya çıxan problemlərin həllinə çalışır, təchizat məsələlərində inşaatçılara dəyərli kömək göstərirdi. Bakının metro inşaatçıları material və avadanlıqla təmin olunmaq sarıdan heç bir çətinliklə qarşılaşmırdılar. SSRİ Dövlət Plan Komitəsində, Dövlət Təchizat Komitəsində yaxşı bilirdilər ki, Bakıda işlərin gedişinin pozulmasından Heydər Əliyev xəbər tutacaqdı, buna görə də metro inşaatçılarının təchizat məsələsi növbədənkənar həll olunurdu.
Bakıda metro tikintisinin veteranı, uzun illər yeraltı yolların inşası və ömrünün son illərini metronun istismarı sahəsində rəhbər vəzifələrdə çalışan Dövran Muğanlinski söyləyirdi ki, Moskvada işlədiyi illərdə Bakıya səfərlərinin birində Heydər Əliyev "Elmlər Akademiyası" stansiyasının tikintisində işlərin gedişi ilə tanış olmaq üçün oraya gəlir. Həmin vaxt stansiyanın orta zalının tavanına ornamental bürünc lövhələr vurulurdu. O zaman Heydər Əliyev kiçik bir nöqsan barədə fikrini stansiyanin memarı Mikayıl Useynova bildirir. Birbaşa tavana vurulmuş lövhələr bir qədər baxımsız görünürdü, onlara azacıq qabarıqlıq verilməsini təklif edir. Bu fikirlə memar akademik də razılaşır. İlk baxışda nəzərə çarpmayan kiçik bir elementi belə gözdən qaçırmayan bu insandakı müşahidə qabiliyyətinin itiliyini necə qeyd etməyəsən?! Ulu Öndərin məhz Moskvada yüksək dövlət vəzifəsində çalışdığı illərdə göstərdiyi diqqət və qayğı nəticəsində sonrakı illərdə istifadəyə verilən “Xalqlar dostluğu” və “Əhmədli” stansiyalarının tikintisi başa çatdırıldı. Beləcə, Bakı metrosu bu gün ən sıx yaşayış sahələrindən olan Əhmədli qəsəbəsi və ona yaxın ərazilərin də şəhər mərkəzi ilə ən sürətli əlaqə vasitəsinə çevrildi.
“Əhmədli” stansiyasının davamı olan “Həzi Aslanov” stansiyasının təməli həmin illərdə qoyuldu və inşaat işlərinin böyük bir hissəsi yerinə yetirildi. Bu stansiyanın tikintisi də artıq müstəqillik dövründə, Ulu Öndərin birbaşa yaxından dəstəyi sayəsində tamamlandı. Metropolitenin inkişafına danılmaz töhfələri olsa da, o, daim metro inşaatçısının əməyini yüksək qiymətləndirirdi: “Yüzlərlə, minlərlə, on minlərlə, yüz minlərlə belə insanların fədakar əməyi nəticəsində bizim bugünkü gözəl sərvətimiz - Bakı metropoliteni var. Biz onların hamısına, - dünyasını dəyişənlərə də, bu gün işləyənlərə də, yaxud təqaüddə olanlara da, - həm inşaatçılara, həm də istismarçılara minnətdar olmalıyıq”. Ümummilli Liderin Azərbaycana rəhbərliyi dövründə və onun yaxından dəstəyi sayəsində “Bakı Metropoliteni”nin 2003-cü il üçün istifadədə olan 31,5 kilometrə bərabər iki xəttinin 22,3 kilometri inşa olunub. Bu əvəzsiz töhfələr əbədi olaraq unudulmayacaq. Əvəzolunmaz bir insanın xalqın səadəti naminə fəaliyyətində ömrünün son anlarına kimi rəhbər tutduğu xoş məramların həyatverici enerjisini hiss etmək qürurvericidir. Onun “Bakı Metropoliteni”nin 2002-ci ildə keçirilən 35 illik yubiley tədbirində söylədiyi sözlər Bakı metrosunun gələcəyinə işıq saçır: “İnşallah, qarşıdan gələn 3-4 ildə Azərbaycanın gəlirləri xeyli artacaqdır. Mən sizə bildirmək istəyirəm ki, bu gəlirlərdən Bakı metrosunun inşasının davam etdirilməsi üçün mütləq istifadə etmək lazımdır. Mən bunu edəcəyəm və güman edirəm ki, məndən sonra gələn insanlar da bunu mütləq etməlidirlər”.